من اتلف مال الغیر فهو له ضمان
این کد یا قاعده بر خلاف مشهور متن حدیث نیست و معنی آن این است که هر کس مال دیگری را تلف کند باید خسارت زیان دیده را جبران کند و تفاوت ندارد که از روی عمد باشد و یا سهو مانند اینکه کودک خردسالی عمدا شیشه منزل دیگری را بشکند و یا بعلت بریدن ترمز وسیله نقلیه عابر پیاده مصدوم شود.
در این مثال ها کودک و راننده خودرو ضامن هستند.
بحث از مخاطبان قران از مباحث بسیار غریب و در عین حال مهم قرآنی است که به دلایلی بسیار کم در مورد آن گفتگو شده و می شود .
نحوه موضع گیری در باره این موضوع می تواند اساس اندیشه های دینی ما را تحت تاثیر قرار دهد. وقتی قرآن کسانی را با عبارت یا ایها الذین آمنوا مورد خطاب قرار می دهد منظورش چه کسانی هستند ؟
آیا همانگونه که علماء و مخصوصا آن عده که اینگونه خطابها را بنحو قضیه حقیقیه معنا مى کنند، خطابهاى قرآن کریم مخصوص بمردم یک عصر نیست ، و تنها متوجه حاضران در عصر رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم نمیباشد، بلکه همه را تا روز قیامت به یک جور شامل مى شود؟
واقعیت چنین است که بسیاری از اصولیون با این نظریه مخالفند و معتقدند خطاب هلی قران نمی تواند شامل غایبین و آیندگان باشد به این معنا که به عنوان مثال وقتی من با شما گفتگو می کنم مخاطب من یقینا شما هستید و بیانات من متوجه کسانی که در بین من و شما حاضر نیستند و به دلیل اولویت شامل کسانی که در حال حاضر هم عصر ما نیستند و فعلا معدوم می باشند نمی شود از این نظریه فقهای بزرگی مانند میرزای قمی و دیگران دفاع می کنند.
چند روز قبل به مناسبتی در تفسیر المیزان جستجو می کردم متوجه شدم مرحوم علامه بحثی هم در این مورد مطرح نمودند که به نظرم کاملا موید آن چیزی است که عرض شد منتهی از لسان یک مفسر بزرگ و از منظر قرآن کریم خلاصه فرمایش ایشان چنین است که :
... بنا بر آنچه گذشت ، خطاب به (الذین آمنوا) مختص به عده خاصى شد، یعنى آن عده از مسلمانان که در زمان رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم بودند،
پ.ن
1- مشروح استدلال قرآنی مرحوم علامه طباطبایی را می توانید در ذیل تفسیر ایه 105 سوره بقره ببینید.
2- به نظر می رسد همانطور که بعض فقها تصریح کرده اند علت عدم التزام بسیاری از علما به این اصل بدیهی اصولی و همچنین قرانی ترس از تعظیل شدن تکالیف شرعی است .
وَإِنْ قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا (و اگر به شما گویند: برگردید، پس برگردید }
این نکته و امثال این که شاید به ظاهر کوچک به نظر برسند بسیار با اهمیت اند مثلا انجا که بطور ناخوانده و بدون خبر به منزل دیگری می رویم به صاحب خانه هم این حق را بدهیم که ما را نپذیرد و اگر نپذیرفت ما نیز بدون کمترین ناخشنودی و در کمال صمیمیت محل را ترک کنیم .
پ.ن
سوره نور / ایه 28
خانم مهریه اش را که ششدانگ یک دستگاه آپارتمان بود به شوهرش بخشید بعد از عقد بخاطر اختلافات فی مابین کار به جدایی و طلاق کشید دادگاه در گواهی عدم سازش باید تکلیف مهریه را روشن کند بخشش مهریه از طرف زن به این معناست که مهریه را وصول و با بخشش آن در مهریه تصرف کرده است
مرد مدعی است چون جدایی قبل از نزدیکی واقع شده زن مستحق بیش از نصف مهریه نیست و باید قیمت سه دانگ از آپارتمانی را که به عنوان مهر به او داده مسترد کند .
این خواسته مرد ( برگرداندن قیمت سه دانگ از آپارتمانی را که در واقع زن نگرفته و خود مرد مالک آن است ) عادلانه و منصفانه به نظر نمی رسد اما کاملا قانونی و مطابق با موازین است
29 سوره قرآن بجای کلمه با حرف شروع شده است مانند الم در سوره بقره، آل‌عمران، عنکبوت، روم، لقمان و سجده درباره معنای این حروف اقوالی مختلفی گفته شده از جمله اینکه :
1- این حروف رموزی بین خدا و پیغمبر است (نظر علامه طباطبایی و بسیاری از مفسران)
2- وقتی پیامبر می خواست ایات قران را برای مردم بخواند سر و صدا و هیاهو می کردند و حضرت برای اینکه آنها را ساکت کند این حروف عجیب و غریب را می خواند .
3- اینها اسامی سوره هایی هستند که در ابتدای آن سوره ها آمده است .
4 - خداوند با آوردن این حروف در ابتدای بعضی از سوره ها می خواهد بفهماند که این قران با همه عظمت ان که شما نمی توانید مانند آن و یا یک سوره از آن را بیاورید با همین حروفی ساخته شده که با آنها تکلم می کنید.
5 - بعضی دیگر هم گفته اند که این حروف به نام های خداوند اشاره می کند مثلا الف به الله لام به لطیف و میم به مجید و ...
6- بعضی هم عقیده دارند منظور از این حروف قسم به اسامی خداوند است مانند اینکه الم سوگند است به الله و لطیف و مجید
اغلب این اقوال صحیح نیست :
الف - این حروف رمز نمی تواند باشد همچنانکه سایر ایات قران سخنان درگوشی خدا و رسولش نیست و کلا این کتاب برای هدایت مردم است.
ب - اینکه پیامبر برای ساکت کردن مردم از این حروف استفاده کرده باشند هم سخن غریبی است زیرا اولا خود این حروف جزء قران است و کلام شخص پیامبر نیست ثانیا اگر این حروف برای مردم نامفهوم بود یقینا بیشتر جار و چنجال می کردند و همین ها را برای نسبت دادن جنون و ساحر بودن پیامبر بهانه می کردند
ج - این الفاظ نام سوره ها هم نیستند زیرا می بینیم بعضی از ترکیبات این حروف در چند سوره بکار رفته پس اگر منظور نامگذاری این سوره ها بود نباید از این الفاظ بطور مشترک در نامیدن چند سوره استفاده شود .
د -اینکه خداوند با آوردن این الفاظ بخواهد به مردم بفهماند که این قران با همین الفاظی که مردم عادی برای تکلم از آنها استفاده می کنید نازل شده هم قانع کننده نیست و علی القاعده مردم می دانستند که قران به زبان عربی است و نیازی به بکار بردن این حروف نبود.
ه - به نظر می رسد قول پنجم و ششم بیش از همه اقوال به صواب نزدیک تر است یعنی اینکه این حروف هم به اسامی خداوند اشاره دارد و هم قسم است همچنانکه مسلمانان صدر اسلام همین معانی را درک می کردند
پ.ن
در جزء اول تفسیر طبری آمده است : راوی می گوید از سدی پرسیدم از معنای حم و طسم و الم گفت آنها اسماء اعظم خدا هستند و از ابن عباس روایت شده که آن سوگند است که خداوند به آن قسم یاد می کند ( از عکرمه روایت شده که الم سوگند است ) طبری در تفسیر خود می گوید اگر معنای این حروف در عصر بعثت آشکار نبود از معنای آشکار بودن ایات قران که خداوند در چند محل از قران اشاره فرموده خارج می شد و همین موضوع می توانست سبب طعن دشمنان واقع شود
در نگارش این متن از تفسیر آیات مشکله تالیف حاج یوسف شعار استفاده شده است.
سایه فرهنگ مرد سالار بر جامعه و به تبع آن بر قوانین و مقررات خصوصا قوانین مربوط به خانواده سخت سنگینی می کند .
صرفنظر از مواردی که زوجه بنا بر وجود شرایط خاص که در سند ازدواج قید شده و یا بدون قید و شرط از طرف زوج وکالت در طلاق دارد اثبات عسر و حرج برای زن و صدور حکم طلاق اگر محال نباشد بسیار دشوار و مستلزم زمانی طولانی است
در پرونده کلاسه ....مورخ ... آقای ... به وکالت زوجه خانم ... و به طرفیت زوج آقای ...و به خواسته طلاق دادخواستی تقدیم کرده و مدعی شده به علت ناراحتی روانی که ناشی از انجام اعمال زوج است ( مقاربت غیر متعارف و غیر طبیعی) تحت نظر پزشک هستم و گواهی پزشک را نیز ضمیمه کرده و ...تقاضای طلاق نموده است و ... پزشکی قانونی در خصوص بیماری زوجه و ارتباط آن با اعمال مقاربتی غیر طبیعی اظهار نظر کرده که علت بیماری زوجه اعمال انتسابی نمی تواند باشد و ...
دادگاه با توجه به اظهارات طرفین و لوایح تقدیمی ادعای زوجه را مبنی بر عسر و حرج مردود و حکم به رد دعوی صادر نموده است
پرونده به دیوان عالی کشور ارسل شده و هیات رسیدگی کننده نیز عسر و حرج زوجه را علی فرض صحت اظهارات زوجه محرز ندانسته و در نتیجه حکم دادگاه اولیه را عینا تایید کرده است.
یعنی چنانچه ادعای زن در مورد اعمال مقاربتی غیر طبیعی از طرف مرد در محکمه ثابت هم باشد باز این موضوع مصداق عسر و حرج زن در درخواست طلاق نیست .
شاید در فرصت های بعد به موارد دیگری که عسر و حرج زن عرفا مسلم اما از نظر محاکم مردود اعلام شده اشاره کنم .
فقه مالکی با سایر مذاهب اسلامی در مورد قتل فرزند از سوی پدر این تفاوت را دارد که در این مذهب بر خلاف بقیه مذاهب در کشتن فرزند اصل بر عدم قصد است یعنی فرض می شود که پدر قصد کشتن فرزند خودش را نداشته و قصاص منتفی است اما با این وجود در صورت اثبات قصد کشتن پدر قصاص می شود . این فتوا نه مخالفت با قران دارد و نه با روایت معارض است !
به نظرم اصول چهارم و نود و ششم قانون اساسی با مشروط نمودن مصوبات مجلس به عدم مخالفت با موازین و احکام اسلام (مثلابجای انطباق و یا عدم مخالفت قوانین و مقررات با فقه جعفری )امکان این بده بستان ها و وام گیرفتن از احکام اجتماعی فرق دیگر را داده و در تاریخ تقنین کشور هم بی سابقه نیست مانند قانون تجارت و قبول اصل ضم ذمه به ذمه بجای نقل ذمه به ذمه در ضمانت برخلاف مشهور در فقه شیعه البته این اجتهاد ها در تقنین و قانونگذاری محتاج شهامت است !
بسیاری از چیزی ها که از نظر جامعه مذهبی دعا گفته می شود در حقیقت دعا نیست تنها صورت دعا را دارد واقعا دعا نیست نگاه کنید به ایه " اذا سئلک عبادی... اجیب دعوه داع اذا دعان" یعنی خداوند دعای بنده را وقتی دعا می کند اجابت می کند خب معلوم است دعا کننده همان کسی است که دعا می کند اما اینطور نیست , همیشه دعا کننده دعا نمی کند , گاهی دعای او ورد خواندن است نمی فهمد چه چیزی می خواهد گاهی از آثار آنچه می خواهد خبر ندارد و نفع و ضررش را متوجه نمی شود و گاه اصلن نمی فهمد چه می گوید مثل اینکه کتاب دعا را باز کرده و تند تند از روی کتاب مفاتیح دعای فلان دعای فلان و ....را می خواند اما چون زبان ان را نمی داند خودش هم نمی فهمد چه درخواستی دارد قران می گوید خداوند وقتی دعای دعا کننده را اجابت می کند که دعا کننده واقعا دعا کند مانند اینکه کسی بگوید عالم را در صورتیکه عالم باشد احترام کن خب معلوم است که منظور گوینده این است که شرط احترام به عالم این است که حقیقتا آن فرد عالم باشد و ...
از اینکه می فرماید ...اُجیبُ دعوه الداعِ ادا دعانِ ... فهمیده می شود اجابت دعا قطعی است و رد خور ندارد البته اگر دعا حقیقتا دعا باشد بنا بر این دعا در دوصورت زیر که واقعا دعا دعا نیست خواسته اجابت نمی شود :
1- دعا واقعی نباشد یعنی خواسته شخص دعا کننده مبتنی بر جهل باشد مانند کسی که برای سلامتی بیماری دعا می کند به این اعتبار که فکر می کند مردنی نیست یعنی اگر می دانست او مردنی است برای سلامتی او دعا نمی کرد انبیاء چون این امکان را در دعا ی خودشان منتفی نمی دانند دعای آنها مرده را زنده و کور مادر زاد را بینا می کند .
2- دعا واقعی است اما در دعا خدا را نمی خواند یعنی در دلش همه امید او به اسباب و مسببات و امور عادی است بنا بر این چون فقط خدا را نمی خواند و اسباب و مسببات را هم شریک خدا قرار داده در این صورت هم تضمین ایه شامل این دعا نمی شود .
پ.ن
با استفاده از تفسیر المیزان
خانم جوان خودش را وکیل معرفی کرد گفت می خواهد با من در مورد یک پرونده مشورت کند توضیح داد پرونده موکلش در دادسرای جرایم اقتصادی مفتوح است و او مبایعه نامه ملکی را به عنوان ضمانت پرداخت حق الزحمه از موکلش گرفته تا اگر بعد از با خبر شدن از رای براءت خود حق الزحمه هفت میلیاردی او را نداد بتواند از فروش ملکی که مبایعه نامه آن را به نام او زده طلبش را وصول کند می گفت البته این تنها یکی از پرونده هاست و چندین پرونده کلان دیگر هم مطرح است و برای آنها هم قراردادهای جداگانه خواهند بست اما در عین حال اطمینان نداشت متنی که نوشته شده با شروط و قیودی که در آن بود بی عیب و نقص باشد نگران بود موکلش که به قول خانم جوان فردی بسیار زبل هم هست او را دور بزند و پولش را بال بکشد ادعا می کرد پولی زیادی در این رابطه خرج کرده و به این و آن پرداخت نموده تا بتواند پرونده را در دادسرا مختومه کند از او خواستم وکالت‌نامه اش را ببینم وکالت‌نامه بجای فرم مخصوص وکلای دادگستری در یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم شده بود متوجه شدم وکیل رسمی دادگستری هم نیست و فقط دلالی می کند می گفت هر جا لازم باشد از وکلای دادگستری هم استفاده می کند در توضیحاتی که داد یکی هم این نکته بود که
امروز صبح که به محل کارم می رفتم دیدم مردی تا کمر داخل محفظه زباله خم شده است اگر چه هر روز با این چنین صحنه هایی شاید هم بکرات روبرو می شوم اما وقتی مرد سرش را از داخل محفظه زباله بیرون آورد و با چهره و سر و وضع مرتب او مواجه شدم به نظرم رسید شاید این مرد همان همسایه و هم محله ماست که پس از سی سال خدمت دولتی تازه باز نشسته شده است !